१२४.निष्ठा

दोन दिवस.
दोन प्रसंग.
दोन माणसं.
त्यांचा अनुभव घेणारे आम्ही तेच.
आमचं मोजमाप मात्र वेगळ.

एक प्रसिद्ध धरण.
ते आम्ही पहायला गेलो.
तिथले कार्यकारी अभियंता जातीने हजर.

"धरण पाहण्याआधी मी केलेलं एक प्रेझेंटेशन पाहणार का?" त्यांची विचारणा.
मला 'धरण' तंत्रज्ञानातलं काहीही कळत नाही.
पण त्यांचा स्वर इतका आर्जवी की मी "हो" म्हणून गेले.
अर्ध्या तासाचं नेटकं प्रेझेंटेशन, सोबत चहा, प्रश्नांना नेमकी उत्तर.
हा माणूस उत्साही, शांत, शिस्तीचा, ज्ञानी आणि नम्र आहे हे मला जाणवलं.
मला अशी माणसं आवडतात.

त्यानंतर धरण पाहण्यासाठी अर्धा पाऊण तास गृहित धरलेला.
प्रत्यक्षात आम्ही दोन अडीच तासांनी बाहेर पडलो.
कारण हा गृहस्थ अतिशय मनापासून माहिती सांगत होता.
प्रत्येक गोष्टीत त्याच हृदय आहे, प्रत्येक गोष्टीचा इतिहास आणि त्यामागचं स्वप्न त्याला आठवतं आहे आणि ते त्याला सांगायचं आहे आम्हाला हे क्षणोक्षणी जाणवत गेलं.
कामातली त्या माणसाची निष्ठा नक्कीच वाखाणण्याजोगी होती.
जणू मी त्यांच घर पाहायला आले होते तितक्या आस्थेने ते मला प्रत्येक गोष्ट दाखवत होते.
मला मजा आली.

दुस-या दिवशी संध्याकाळी एक संग्रहालय पाहायला गेलो.
एक राजा होता इथला, त्याच्या राजवाडयातलं संग्रहालय.
दोन माणसं आधी तयार नव्हती फारशी पण त्यांनी फिरून दाखवलं मला ते - माहिती दिली मी विचारलेल्या प्रश्नांची.
पण एक तासाचा वेळ गृहित धरून मी त्या ठिकाणी गेले होते ती दहा मिनिटांत बाहेर पडायची वेळ आली.
मी जरा नाराजीने मुख्य दरवाजातून बाहेर पडले.

एक पन्नाशीची स्त्री बाहेर उभी होती.
"इकडे या," तिने मला हुकूम सोडला.
मी तिच्या मागोमाग गेले.
मग दरवाजा उघडून तिने मला आत नेले.
तिथं देवीची एक मूर्ती होती.
कोण आहे ही देवी?
त्यावर ती स्त्री म्हणाली, "मला हिंदी नाही बोलता येत."

मग तिने मला दहा मिनिटे ती देवी राजावर प्रसन्न होऊन उज्जैनवरून इथं यायला कशी तयार झाली, तिने राजाला 'मागे वळून पाहायचं नाही' अशी अट कशी घातली, राजाचे शहर जवळ आल्यावर 'आपण महालात बंद होऊ आणि इतर भक्तांना आपलं दर्शन घेता येणार नाही' असं वाटून देवीने पैंजण काढून ठेवलं - त्यामुळे देवी मागे येत नाही अशी राजाला शंका आली आणि त्याने मागे वळून पाहिलं - मग देवी तिथंच थांबली अशी एक मोठी कथा सांगितली. मग देवी जिथं थांबली तिथं राजाने तिच देऊळ कसं बांधलं आणि राजवाडयापासून भुयारी मार्गाने जाऊन राजा देवीला भेटत असे रोज - हेही सांगितलं.

'समजली का गोष्ट? नसली तर पुन्हा सांगते." अस त्या मावशी म्हणाल्यावर मी हसले.
मग तिने मला पुढे नेउन अनेक फोटो दाखवले. या राजवाडयात ब-याच चित्रपटांच चित्रण होतं - त्यातल्या अभिनेत्यांचे आणि अभिनेत्रींचे फोटो आहेत इथं - ते तिने मला दाखवले.
इथल्या राजाला व्हिक्टोरिया राणीने एक बक्षीस दिले होते १८७७ मध्ये - ते दाखवले.
मग राजवाडयातला 'नाचाची जागा' दाखवली.
कोणत्यातरी चित्रपटात वापरल्या गेलेल्या 'जेल'ची जागा दाखवली.
कामातली त्या स्त्रीची निष्ठा नक्कीच वाखाणण्याजोगी होती.
जणू मी तिच घर पाहायला आले होते तितक्या आस्थेने ती मला प्रत्येक गोष्ट दाखवत होती.
मला मजा आली.

ही स्त्री तिच्या वयाच्या अठराव्या वर्षी, लग्नानंतर इथल्या राणीच्या सेवेत आली.
आता ती ५४ वर्षांची आहे. गेली ३६ वर्ष ती इथंच आहे.
दरम्यान तिचा नवरा मरण पावला.
ती इथंच काम करते.
ही स्त्री उत्साही, शांत, शिस्तीची, ज्ञानी आणि नम्र आहे हे मला जाणवलं.
मला अशी माणसं आवडतात.

मी सहज आमच्या टीमला विचारलं (त्यात सगळे पुरुष - दोन चाळीशीचे आणि दोन पंचविशीतले - सगळे टेक्निकल काम करणारे) - "कालच्या आणि आजच्या अनुभवात काही एकसारखं वाटलं का तुम्हाला?"
त्यांनी विचार केला. म्हणाले, "नाही."

मी प्रश्न बदलला - मी विचारलं, "कालचे अभियंता आणि आजच्या मावशी यांच्यात काही सारखेपणा वाटला का तुम्हाला?"
'छे! ते गृहस्थ किती शिकलेले, केवढया मोठया पदावर .. या बाई अडाणी, साध्या पगारी सेवक .. त्यांच्यात काय सारखेपणा असणार?" .. त्यांनी मलाच उलटा प्रश्न विचारला.

कामातली एखाद्याची निष्ठा आपण कोणत्या चष्म्यातून पाहतो?
ज्या व्यक्तीच शिक्षण जास्त;  वय जास्त; पद मोठं; प्रतिष्ठा जास्त; मिळणारा पैसा जास्त; सफाईने बोलता येणा-या भाषा अधिक  .........त्या व्यक्तीची कामावरची निष्ठा जास्त - असं आपल्याला का बरं वाटत असेल?
*